Hoe huishoudens kunnen helpen om de energievoorziening betaalbaar te houden

De energietransitie lijkt alleen maar geld te kosten voor burgers. Je kunt er echter ook geld mee verdienen. Of besparen op je energierekening. Hoe? Door je elektrische apparaten, zoals de warmtepomp, flexibel in te zetten. Daarmee draag je ook nog eens bij aan een betaalbare energievoorziening.

Steeds meer huizen worden verwarmd met warmtepompen. Warmtepompen halen warmte uit de omgeving en gebruiken dit om een woning te verwarmen. Een warmtepomp gebruikt daarvoor elektriciteit, terwijl een cv ketel aardgas verbruikt. Warmtepompen verbruiken bovendien minder energie dan cv ketels. Ze zijn dus een belangrijk instrument in de verduurzaming van huizen. In 2019 had 5% van alle woningen (400.000) een warmtepomp. Dat lijkt niet veel, maar dit is een vervijfvoudiging sinds 2014. Deze groei zal de komende jaren doorzetten. Experts schatten dat in 2030 in ongeveer 10-25% van de bestaande huizen een hybride warmtepomp (een warmtepomp gecombineerd met een cv-ketel) zal staan en all electric warmtepompen in  circa 60-80% van alle nieuwbouwhuizen.

Waarom is het flexibel inzetten van elektrische apparaten eigenlijk belangrijk? De reden is de energietransitie. De vraag naar elektriciteit neemt toe en het aanbod van elektriciteit komt steeds meer uit weersafhankelijke bronnen zoals zon en wind. Vraag en aanbod van elektriciteit moeten altijd in balans zijn en het elektriciteitsnet heeft een beperkte capaciteit. Daarom krijgt het kunnen aanpassen van elektriciteitsvraag en -aanbod steeds meer waarde.

Warmtepompen kunnen daarbij helpen; Door het gebruik van warmtepompen in de tijd te verschuiven, of door het op- en afregelen van het apparaat, kunnen ze helpen het aanbod van elektriciteit en de capaciteit van het elektriciteitsnet beter te benutten.

Uit onderzoek van Tennet[1] blijkt dat voor warmtepompen zonder flexibiliteit een vermogen van 5 Gigawatt, ofwel 3-4 gascentrales, nodig is tot 2030. Door warmtepompen slim te maken en ze flexibel aan te sturen wordt dit beperkt tot 1 Gigawatt.

Hoe kun je dan geld verdienen met het flexibel inzetten van je warmtepomp en andere apparaten? Dat kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van variaties in de elektriciteitsprijs, door het elektriciteitsnet minder te belasten en door maximaal zelf gebruik te maken van de elektriciteit van je eigen zonnepanelen. Door het combineren van deze verdienmodellen kan een huishouden de energierekening straks met tientallen tot honderden euro’s verlagen.

Individuele huishoudens kunnen niet zomaar deelnemen aan landelijke markten, zoals de onbalansmarkt en de groothandelsmarkt. Ook kun je met 1 warmtepomp weinig betekenen voor netbeheerders bij het efficiënt gebruiken van het elektriciteitsnet. Daarvoor zijn aggregators nodig. Dit zijn bedrijven die grote aantallen kleine apparaten, zoals warmtepompen, gebundeld aansturen en zo een soort grote batterij vormen waarmee ze geld kunnen verdienen op deze markten. De eigenaren van die apparaten profiteren daarvan mee door middel van een maandelijkse verdienste of een korting op de energierekening.

Ons onderzoek laat zien dat er op dit moment nog weinig voordeel te behalen is met het flexibel inzetten van je warmtepomp voor deze doeleinden. De kosten zijn nog relatief hoog en de opbrengsten zijn te laag.  Maar dat gaat snel veranderen. De kosten zullen dalen door schaalvergroting, door standaardisatie van communicatieprotocollen en door het verminderen van het aantal benodigde componenten.

Aan de opbrengstenkant is ook nog veel ruimte voor verbetering. Maar daarvoor moeten wel de juiste prikkels worden gegeven en dat gebeurt nu nog vrijwel niet. In tegendeel, de prikkels die nu aan huishoudens worden gegeven, dragen juist bij aan onbalans en een hoge belasting van het elektriciteitsnet. Een voorbeeld van zo’n prikkel is de salderingsregeling. Deze heeft gezorgd voor een enorme groei aan zonnepanelen op daken van woningen. Dat is natuurlijk positief, maar door saldering maakt het voor een huishouden met zonnepanelen helemaal niet uit of de elektriciteit die men produceert op dat moment wel nodig is en of het elektriciteitsnet op dat moment overbelast dreigt te raken.

Of neem het tarief dat de netbeheerder rekent voor huishoudens. Dat is even hoog voor huishoudens die het elektriciteitsnet zwaar belasten als voor mensen die dat veel minder doen. En tenslotte de elektriciteitsprijs die je betaalt; die is altijd gelijk, ongeacht de hoeveelheid elektriciteitsaanbod op het net.

Er is dus behoefte aan de juiste prikkels, zoals een nettarief dat het verlagen van de netbelasting beloont. En een elektriciteitsprijs die laag is als er een overschot is aan duurzame energie, zodat huishoudens dan hun warmtepomp opregelen of hun auto laden. Ook het wegnemen van regelgeving die innovaties tegenhoudt, zoals de salderingsregeling kan helpen.

Gelukkig zijn er tekenen dat deze veranderingen in de maak zijn. De salderingsregeling wordt vanaf 2023 in stapjes afgebouwd. Hopelijk houdt een nieuw kabinet dat beleidsvoornemen in stand. Netbeheerders werken aan nieuwe nettarieven die efficiënt gebruik van de netaansluiting belonen en er zijn al enkele energieleveranciers die energiecontracten met variabele elektriciteitsprijzen aanbieden.

De conclusie uit ons onderzoek is dan ook dat flexibele inzet van elektrische apparaten nu nog geen geld oplevert, maar in de nabije toekomst wel. Als de elektrische apparaten in je huis aanstuurbaar zijn natuurlijk. Iets om rekening mee te houden bij de aankoop van je warmtepomp of zonnepanelen.

Wil je meer weten over dit onderwerp? Lees dan het rapport Flexibele Inzet Warmtepompen voor een Duurzaam Energiesysteem

[1] “Flexibiliteit en Warmte in de Gebouwde Omgeving”. Tennet, januari 2021